Tôi vẫn nhớ như in cảnh lén mở những cuốn truyện tranh mà anh họ giấu kín. Cho đến bây giờ, cảm giác sờ vào từng trang giấy và mùi mực in vẫn còn nguyên vẹn trong ký ức.

Thập niên 1930: Người hùng bước ra từ thùng rác

Phòng biên tập truyện tranh ngập khói thuốc, ồn ào với những câu chửi thề lác đác. Các biên tập viên ngậm điếu thuốc hay xì gà, vo viên bản thảo hỏng rồi ném đi thành những đường cong hoàn hảo... 'Này lão, đống giấy vụn này có khi đáng giá triệu đô đấy!' Ai ngờ được bản thảo đầu tiên của Superman lại ra đời từ thùng rác kiểu đó? Nhân vật truyện tranh thời kỳ đầu đều có khuôn mặt 'đập vào là vừa' - cằm vuông đến mức có thể dùng làm thước kẻ, ngực to như áo chống đạn. Còn phản diện thì tệ hơn - méo miệng lác mắt, như sợ độc giả không nhận ra chúng là kẻ xấu. Buồn cười nhất là cuối mỗi số luôn có đoạn giáo huấn đạo đức, y như bị thầy giáo bắt gặp ngủ gật rồi phải nghe lải nhải.

Tuổi thơ của truyện tranh lớn lên trên những tờ tạp chí giấy xấu rẻ tiền. Khi ấy, chúng như đứa trẻ hư đứng sau sạp báo hút thuốc vụng trộm - thô ráp, rẻ tiền, nhưng lại có sức sống mãnh liệt trong hoàn cảnh nghèo nàn. Truyện thời kỳ này chủ yếu là truyện ngắn một trang, nhét trọn một mẩu chuyện cười hay phiêu lưu vào ba bốn khung tranh kiểu truyện tranh báo. Mặt nhân vật méo mó như bị cửa kẹp, động tác phóng đại đến mức trật cả lưng. Và luôn luôn có cái khung 'Các em nhớ nhé...' như sợ độc giả không học được bài học làm người…

Truyện tranh Action #1 (1938) - Màn ra mắt của Superman với bộ đồ đỏ xanh, đặc biệt là chiếc "quần lót mặc ngoài" như một cú tát giáng thẳng vào ngành công nghiệp. Người ta chợt nhận ra: truyện tranh không chỉ dừng ở thú vui giải trí - nó có thể tạo ra những vị thần hiện đại. Ngay sau đó, Batman, Wonder Woman và Captain America lần lượt xuất hiện, những anh hùng bước ra từ poster tuyên truyền Thế chiến II, vừa đấm bọn phát xít vừa tiêm thẳng adrenaline vào huyết quản độc giả.

Mẹo vặt thú vị: Các biên tập viên truyện tranh thời xưa thường pha whisky vào lọ mực - người ta đồn rằng những nét vẽ bằng thứ mực "có cồn" này sẽ mang nhiều "linh hồn" hơn.

Thập niên 1960: Sự bùng nổ của màu sắc và khoa học viễn tưởng

Bỗng một ngày, các nhân vật truyện tranh đều trở nên kỳ quặc. Người Nhện suốt ngày lẩm bẩm về tiền thuê nhà, X-Men bắt đầu tranh luận về phân biệt chủng tộc, ngay cả Captain America cũng hoài nghi cuộc đời… "Cái khiên này liệu có chặn nổi những viên đạn bọc đường của chủ nghĩa tư bản không?" Phong cách vẽ thời kỳ này cũng bay bổng hẳn—khung thoại phình ra như kẹo cao su, và những cảnh hành động tràn hai trang nhiều đến mức có thể dán lên cửa như tranh thần. Tôi cứ nghi ngờ rằng họa sĩ đã vô tình mở ra cánh cổng kỳ lạ nào đó, hoặc tập thể dùng thuốc ảo giác—bằng không thì làm sao giải thích nổi những cảnh vũ trụ đầy màu sắc rực rỡ kia?  

Stan Lee và Jack Kirby giống như hai nhà giả kim điên rồ, đổ các hạt khoa học viễn tưởng, chất gây ảo giác và thơ ca của "Thế hệ Beat" vào ống nghiệm—và từ đó, Người Nhện ra đời, một siêu anh hùng lo lắng về tiền thuê nhà. Vũ trụ Marvel bắt đầu lan rộng như tế bào ung thư, trong khi Flash của DC làm mất giày khi chạy qua các vũ trụ song song. Truyện tranh thời kỳ này có những đổi mới độc đáo: câu chuyện có thể kéo dài nhiều số, thúc đẩy độc giả mua hàng tháng; nhân vật bắt đầu có đời sống nội tâm, không còn chỉ là cỗ máy hành động; và các họa sĩ đột nhiên nhận ra rằng việc kết hợp hai trang để vẽ một vụ nổ sẽ thú vị hơn nhiều! Không nghi ngờ gì nữa, họ cũng muốn gieo hạt giống yêu thích truyện tranh vào lòng độc giả, gieo chúng một cách bừa bãi như một vụ nổ.

Hồi nhỏ bạn có từng dùng bút bi vẽ người que ở mép vở rồi lật nhanh cho 'chạy' không? Đó chính là *phiên bản gốc* của 'hoạt hình lật sách' mà các họa sĩ những năm 60 sáng tạo ra!

Thập niên 1980: Khi truyện tranh bắt đầu chảy máu

——Siêu anh hùng đồng loạt đi trị liệu tâm lý

"Ngài Batman, hãy nằm lên chiếc ghế này—chúng ta nói chuyện về sang chấn tuổi thơ của ngài."

Truyện tranh thời kỳ này đen tối đến mức gần như nhỏ giọt nước. Những kẻ phản diện bỗng trở nên sâu sắc khó tin, thảo luận hiện sinh giữa các cú đấm. Siêu anh hùng đồng loạt trầm cảm, thậm chí đổi bộ đồ sáng màu sang tông tối—có lẽ để tang cho sự ngây thơ đã mất? Đỉnh điểm là Watchmen, lột trần siêu anh hùng và ném họ vào xã hội thực. Tôi gặp ác mộng suốt ba ngày sau khi đọc, mơ thấy những vết mực Rorschach biết nói. Truyện tranh không còn chỉ là chuyện đọc trước khi ngủ. Giờ nó bàn về sang chấn Việt Nam, âm mưu chính phủ, cả lo âu tình dục. Nét vẽ tối đi, khung thoại chứa đầy độc thoại triết học, và phản diện thì cuốn hút đến kỳ lạ—đôi khi bạn tự hỏi: "Khoan… hắn sai ở đâu nhỉ?" Ít nhất từ góc nhìn của hắn, nghe cũng có lý.

Nếu bạn tìm được tạp chí cũ, cắt dán ảnh nhân vật lên giấy, dùng bút lông vẽ vết thương hoặc chân tay cơ khí, thêm câu thoại 'đen tối' viết tay… Xin chúc mừng! Bạn vừa tạo ra trang truyện tranh phong cách những năm 90!

Dấu ấn thời đại: Độc giả ngày xưa tranh cãi 'Batman có nên dùng súng?' giống netizen ngày nay bàn về diễn viên đóng siêu anh hùng.

Kỷ nguyên mới: 72 phép biến hóa của truyện tranh

Truyện tranh bây giờ chẳng khác gì người máy biến hình. Bạn có thể lướt trên điện thoại, dùng AR để nhân vật cử động, thậm chí tự chọn hướng đi của cốt truyện. Nếu các biên tập viên 30 năm trước thấy cảnh này, chắc họ sẽ bật mồ sống dậy vì tức giận. Cách chúng ta đọc truyện tranh giờ đã thành muôn hình vạn trạng, còn sách giấy dần trở thành thú chơi của một nhóm nhỏ. Dù không còn cái háo hức dành dụm tiền mua truyện như ngày bé, nhưng có một thứ chưa bao giờ thay đổi—cái cảm giác đang cao trào thì bỗng nhận ra chap mới chưa ra, muốn xé sách (hoặc gửi tác giả một món "quà đặc biệt") vẫn y như xưa.  

Truyện tranh không chết, nó chỉ ngày càng điên hơn.

Mấy hôm trước, tôi đi ngang một hiệu sách cũ, thấy ông chủ đang phân loại mấy cuốn truyện tranh ố vàng. Ánh nắng xuyên qua khung cửa chiếu lên những trang giấy, như tiếp thêm sức sống cho những vị anh hùng đã phai màu. Chợt nhận ra—truyện tranh giống như một đứa trẻ không bao giờ lớn. Dù có khoác lên mình bộ quần áo mới, trong thâm tâm nó vẫn là đứa nghịch ngợm hay vẽ nguệch ngoạc vào lề vở. Từ góc báo loại bỏ đến vũ trụ ảo, truyện tranh luôn biết cách làm mới mình theo từng thời đại. Nó có thể là chiếc áo choàng siêu anh hùng, là lưỡi dao mổ phẫu thuật xã hội, hay đơn giản chỉ là hình vẽ nguệch ngoạc trên khăn giấy khi bạn đợi đồ ăn.  

Vậy nên, lần tới khi bạn phải chờ đợi—chờ tàu điện ngầm, chờ xe buýt, hay chờ đồ ăn—hãy thử lấy cuốn sổ ra và vẽ nguệch ngoạc một hình người, thậm chí chỉ là que diêm cũng được. Đừng bận tâm nó có "đẹp" hay không. Điều quan trọng là để tâm hồn truyện tranh ẩn sâu trong bạn được thở một chút. Biết đâu, nụ cười méo mó bạn vẽ đại đó, lại chính là khởi nguồn của một tác phẩm kinh điển tiếp theo.